ROCZNIKI BIESZCZADZKIE 29 (2021) str. 169–173
Kruszczyk połabski Epipactis albensis posiada zasięg ograniczony do Europy
Środkowej. W Polsce przebiega północna i północno-wschodnia granica wystę-
powania gatunku (Kaźmierczakowa i in. 2014). Gatunek po raz pierwszy opisa-
ny został z terenu Czech w 1978 roku (Nováková i Rydlo 1978), w Polsce został
odnaleziony dekadę później (Rydlo 1989). W Polskiej Czerwonej Księdze Roślin
ma status VU – narażony na wyginięcie (Kaźmierczakowa i in. 2014), zaś w wo-
jewództwie podkarpackim uznano go za gatunek krytycznie zagrożony wyginię-
ciem (CR) (Oklejewicz i in. 2015). W Polsce kruszczyk połabski podawany jest
z około 50 stanowisk. Najwięcej z nich znajduje się na Dolnym Śląsku w dorze-
czu Odry oraz na Górnym Śląsku w górnych odcinkach Odry i Wisły, przy czym
wciąż odnajdywane są nowe miejsca występowania (Kaźmierczakowa i in. 2014;
Górski i in. 2021). W województwie podkarpackim gatunek znany jest dotychczas
z dwóch lokalizacji: Oblasek na Podgórzu Rzeszowskim oraz z Wiązownicy koło
Jarosławia (Oklejewicz i in. 2015).
Jesienią 2020 roku, na Pogórzu Strzyżowskim, w Różance, współautor notatki
Tadeusz Kwolek odnalazł pięć osobników kruszczyka połabskiego w przysiółku
Bukowy Las. Ponieważ wszystkie egzemplarze były w fazie owocowania, w celu
potwierdzenia diagnozy stanowisko objęto monitoringiem. W sierpniu 2021 roku
na tym samym miejscu stwierdzono 14 kwitnących osobników, zaś w odległości
ok. 300 m w kierunku południowym kolejnych 6 sztuk i 100 metrów dalej 2 rośli-
ny (Ryc. 1–3). Biorąc pod uwagę niewielką odległość dzielącą poszczególne loka-
lizacje (obszar około 2 ha o dłuższej osi około 400 m), znalezisko można potraktować jako jedno stanowisko liczące 22
osobniki. Kruszczyki rosną w prywat-
nym, blisko stuletnim mieszanym lesie
jodłowo-bukowym, reprezentującym
podgórską formę żyznej buczyny kar-
packiej Dentario glandulosae-Fagetum
collinum. Stanowisko o współrzędnych
49°55’29.6”N 21°40’41.9”E (kwadrat
ATPOL FF72) zlokalizowane jest przy
starej drodze zrywkowej, na połu-
dniowo-zachodnim zboczu, w miejscu
zacienionym, na wysokości 304–316
m n.p.m. W pobliżu rośnie również
buławnik mieczolistny Cephalanthe-
ra longifolia, kruszczyk siny Epipactis
purpurata, kukułka Fuchsa Dactylor-
hiza fuchsii, konwalia majowa Conval-
laria majalis, czosnek niedźwiedzi
Allium ursinum, jeżyna gruczołowata
Rubus hirtus, szczawik zajęczy Oxalis
acetosella czartawa pospolita Circaea
lutetiana, bluszcz pospolity Hedera
helix, dąbrówka rozłogowa Ajuga rep-
tans, kopytnik pospolity Asarum eu-
ropaeum, wilczomlecz migdałolistny
Euphorbia amygdaloides. Stanowisko
znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie drogi zrywkowej i może zostać przy-
padkowo zniszczone podczas prac leśnych.
Kruszczyk połabski jest nowym gatunkiem dla flory Pogórza Strzyżowskie-
go. Florę obszaru badała Krystyna Towpasz (1987), przed pierwszym podaniem
gatunku z terenu Polski. Nie był również odnotowany w późniejszych uzupełnie-
niach i dodatkach (Wójcik 2011; Towpasz 2013).
Nie jest wykluczone, iż część lokalizacji podanych w monografii Towpasz
(1987), jako miejsca występowania szeroko rozumianego kruszczyka szerokolist-
nego Epipactis helleborine agg., w istocie dotyczy trudniejszych do terenowej iden-
tyfikacji autogamicznych gatunków kruszczyków – połabskiego Epipactis albensis
czy Greutera Epipactis greuteri (Szeląg i in. 2017).
Ryc. 1. Kruszczyk połabski Epipactis albensis,
Bukowy Las, Pogórze Strzyżowskie – 15.08.2021.
Fot. A Lipiec.
Fig. 1. Epipactis albensis at Bukowy Las,
Strzyżowskie Foothills, 15.08.2021. Phot.
A. Lipiec.
171T. Kwolek, A. Lipiec – Nowe stanowisko kruszczyka połabskiego Epipactis…
Literatura
Górski P., Piwowarski B., Koczur A., Maślikowski Ł., Czarna A., Michalak K.M.
2021. Nowe stanowiska roślin naczyniowych Polski. Wiadomości Botaniczne
64, 646: 1–8.
Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) 2014. Polska Czerwona Księga
Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone.
Kraków, Instytut Ochrony Przyrody PAN, 895 ss.
Nováková H., Rydlo J. 1978. Epipactis albensis nový autogamický druh z okruhu
Epipactis helleborine agg. (Orchidaceae). Preslia 50: 161–171.
Oklejewicz K., Wolanin M., Wolanin M.N., Trąba C., Wolański P., Rogut K. 2015.
Czerwona księga roślin województwa podkarpackiego. Zagrożone Gatunki
Roślin. Rzeszów, ProCarpathia, s. 11–179.
Rydlo J. 1989. Poznámky k rozšiřeni a ekologii nĕkterých druhu rodu Epipactis
[Notes on the distribution and ecology of some species of the genus Epipac-
tis]. Muzeum Současnost, Roztoky, Seria Naturae 3: 5–33.
Szeląg Z., Bernacki L., Pawelec J., Stawowczyk K., Wolanin M. 2017. Epipactis
greuteri (Orchidaceae) in Poland. Pol. Bot. J. 62: 117–121.
Ryc. 2–3. Kruszczyk połabski Epipactis albensis, Bukowy Las, Pogórze Strzyżowskie – 15.08.2021. Fot.
A Lipiec.
Fig. 2–3. Epipactis albensis at Bukowy Las, Strzyżowskie Foothills, 15.08.2021. Phot. A. Lipiec.
Towpasz K. 1987. Rośliny naczyniowe Pogórza Strzyżowskiego. Zesz. Nauk. Uniw.
Jagiell., Prace Bot. 16: 1–160.
Towpasz K. 2013. Uzupełnienia do flory roślin naczyniowych Pogórza Strzyżow-
skiego (Karpaty Zachodnie) – część 2. Fragm. Florist. Geobot. Polon. 20 (1):
41–50.
Wójcik T. 2011. Notatki florystyczne ze Strzyżowa i okolic (Pogórze Strzyżow-
skie). Fragm. Florist. Geobot. Polon. 18 (1): 83-90
Autorzy tekstu
Tadeusz Kwolek, Agata Lipiec
Bieszczadzki Park Narodowy
Ustrzyki Górne 19, 38–713 Lutowiska
ul. Pułaskiego 5/85, 35–011 Rzeszów
aglipiec@interia.pl
