Zachowane w okolicy tradycje ludowe związane są przede wszystkim z kolejnymi porami roku, kalendarzem liturgicznym oraz życiem rodzinnym. Niektóre z opisanych zwyczajów kultywowane są na terenie Różanki do dziś, inne zaś, zanikające już, oparto na wspomnieniach najstarszych mieszkańców wsi oraz literaturze etnograficznej dotyczącej regionu. Przytoczono też przykłady wierzeń ludowych określanych niekiedy mianem zabobonów, posiadających jednak niewątpliwą wartość kulturową.
Boże Narodzenie (Godnie Święta)
- W dzień wWigilii jako pierwszego gościa chętnie widziano mężczyznę, gdyż zwiastował on pomyślność na cały rok.
- Wieczerzę wigilijną spożywano z jednej misy, podkładajac każdorazowo opłatek pod misę. Przylepiony do dna opłatek świadczył, iż w przyszłym roku będzie urodzaj na roślinę, z której sporządzono potrawę.
- Podczas jedzenia potraw składano sobie żartobliwe życzenia: Przy jedzeniu kapusty ściskano wzajemnie głowy, aby tak twarde były przyszłe główki kapusty (- „Składaj się kapustko” -). Przy kaszach podnoszono włosy do góry by tak wysoko wyrastało proso i tatarka. Jedząc groch, targano się za włosy ze słowami – ” Strącz się groszku”.
- W noc z Bożego Narodzenia na św. Szczepana powszechnym zwyczajem było robienie dziewczętom „śmieciarzy”. Słomiane kukły w męskim stroju umieszczano na przydrożnych drzewach lub tykach, z dużym czytelnym napisem – kto idzie i do kogo idzie. Były to napisy najczęściej ośmieszające adresatki.
- W dzień św. Szczepana, podczas sumy święcono wigilijny owies, który następnie dosypywany był do siewnego ziarna. Poza kościołem odbywało się bicie owsem. Im większym powodzeniem cieszyła się dziewczyna – tym bardziej była bita.
Nowy Rok
Powszechnym zwyczajem były draby. Grupy przebierańców odwiedzały domy, składając żartobliwe życzenia i robiąc figle. Symbolem draba była przede wszystkim czapka zrobiona ze słomy. Miała ona formę stożka ozdobionego słomianymi warkoczami. Przepasany był powrósłem, na butach słomiane ostrogi a na uczernionej sadzą twarzy – maskę przyszytą do czapy. Drugim atrybutem draba był lekki harap, którym uderzał dziewczęta.
Matka Boska Gromniczna
W tym dniu święcono w kościele gromnice – ozdobione świece wykonane z pszczelego wosku. Zapalano je później w wyjątkowych okolicznościach, w czasie wielkich burz – dla uniknięcia uderzeń pioruna i w momencie konania człowieka
Wielkanoc
- W Wielki Piątek wieczorem odbywa się Droga Krzyżowa na 2 – kilometrowym odcinku pomiędzy kościołami
w Różance i Grodzisku. Wierni oświetlajac drogę małymi lampionami, niosą duży drewniany krzyż. Zwyczaj ten wprowadził ks. proboszcz Jerzy Oczoś. - W Wielką Niedzielę, podczas obrzędowego śniadania należało zjeść oprócz święconego jajka kawałek surowego chrzanu, żeby ten wypalił grzechy.
- Po śniadaniu gospodarz święcił pole wodą poświęconą w kościele w Wielką Sobotę.
Dni Krzyżowe
W poniedziałek, wtorek oraz środę poprzedzające święto Wniebowstąpienia obchodzone są uroczyście Dni Krzyżowe. Odbywają się w tym czasie Msze św. obok przydrożnych kapliczek i krzyży parafii. W kolejne dni wierni spotykaja się w Grodzisku, Różance oraz Zawadce, aby modlić się o urodzaje i błogosławieństwo w pracy a także o ochronę przed klęskami. Odbywa się również poświęcenie okolicznych pól. Tradycję tę wprowadził w parafii w 1996 r. ks. Jerzy Oczoś.
Zielone Świątki
Na czas tych świąt obowiązywała maina, to jest strojenie domów zieleniną. Obrzędową rośliną był szafar – tatarak, posiadający silną i ostrą woń.
Boże Ciało
Podczas oktawy Bożego Ciała święcono wianki uwite z rozchodnika, macierzanki, liści poziomki, szałwii, rumianku, stokrotki i mięty. Święcenie podnosiło skuteczność leczniczego działania ziół. Poświęcone wianki wieszano na zewnętrznych ścianach domów jako ochronę przed piorunami.
Noc świętojańska – Sobótki
Popularne było palenie ognisk, którym towarzyszyły śpiewy, zabawy i żarty. Zwyczaj ten utrzymuje się do dziś, lecz bez obrzędów.
Matki Boskiej Zielnej
Święto związane z zakończeniem dojrzewania upraw. Zwyczajowo robiono dwie wiązanki ziela, jedną po poświęceniu zostawiało się w kościele, drugą przynoszono do domu. Zwyczaj ten rozpowszechnił się w okresie międzywojennym, zmieniając formę. Obecnie do kościoła przywozi się nie ziela, lecz wieńce o wyszukanych formach, bardzo pracochłonne.
Zwyczaje związane z chlebem
- Najważniejszym naczyniem do pieczenia chleba była nakrywana wiekiem dzieżka – naczynie klepkowe, spięte obręczami z drewna lub żelaza.
- Metodą sprawdzania czy chleb jest już upieczony było wyciąganie z pieca jednego bochenka i pukanie palcem w jego spód. Jeśli wydawał dźwięczny głos (pukał), był już upieczony.
- Upieczony chleb wyciągano z pieca przy pomocy pociaska i obmywano wodą aby zmyć popiół, zmiękczyć skórkę i nadać jej połysku. Jeśli kobieta piekąca chleb miała małe dzieci, wodą użytą do obmycia chleba myła ich twarze, żeby były takie rumiane jak wyjęte bochenki.
- Przed rozkrojeniem chleba gospodyni przytulała go bokiem do siebie i końcem noża kreśliła znak krzyża na spodzie bochenka.
- Chleb otaczano szczególnym szacunkiem – jeśli komuś spadł na ziemię choćby okruszek chleba, podnoszono go z pokorą, odmuchiwano z pyłu i całowano na przeproszenie.
Budowa domu
Budowy domu nie rozpoczynano dowolnego dnia tylko w sobotę lub w środę.- Podczas budowy, na węgłach domu główny majster siekierą wycinał krzyż. Potem na węgieł kładziono drobne pieniądze na zawiązkę (aby się domu trzymały).
- W czasie budowy nie wolno było rąbać czegokolwiek na progu. Można było uciąć nogi biedzie i ta pozostałaby w domu na zawsze.
- Na środkowych tragarzach wycinano krzyż oraz datę budowy domu.
- Wprowadziny do nowego domu urządzano w sobotę, ewentualnie w środę.
- W domu umieszczano przedmioty zabezpieczające przed nieszczęściami. Jednym z nich było wiesło – łopata służąca do wsadzania chleba do pieca. Przedmiot ten uważano za ochronę przed piorunem.
Zamierzeniem autorów strony jest poszerzanie tematyki dotyczącej tradycji i historii wsi. Osoby posiadające ciekawe informacje (archiwalne fotografie, dokumenty) proszone są o kontakt.
